مشرق- ماه رجب، ماه بسيار پر بركتي است كه فرصت مناسبي براي خودسازي و آمادگي براي ورود به ماه شعبان و سپس ماه مبارك رمضان است.
يكي از اعمال اين ماه شريف، دعاي معروف و پر فضيلت «يا من أرجوه لكل خير» است كه معمولاً مؤمنان آن را بعد از نمازهاي واجب مي‌خوانند و به وسيله آن نورانيت مضاعفي مي‌يابند.
از استادم، مرحوم آيت‌الله احمدي فقيه نكته‌اي در نوع خواندن اين دعاي شريف به يادگار مانده كه در اين نوشتار به آن اشاره مي‌شود.

* متن دعاي «يا من ارجوه لكل خير» به نقل از كتاب سيد‌بن طاووس

سيد بن طاووس روايت كرده از محمد بن ذكوان كه گفت: به حضرت صادق عليه‌السلام عرض كردم فدايت شوم! اين ماه رجب است تعليم بنما مرا دعايى در آن كه حق تعالى مرا به آن نفع بخشد. حضرت فرمود:
بگو در هر روز از رجب در صبح و شام در عقب نمازهاى روز و شب‏
«يَا مَنْ أَرْجُوهُ لِكُلِّ خَيْرٍ وَ آمَنُ سَخَطَهُ عِنْدَ (مِنْ) كُلِّ شَرٍّ
يَا مَنْ يُعْطِي الْكَثِيرَ بِالْقَلِيلِ يَا مَنْ يُعْطِي مَنْ سَأَلَهُ‏
يَا مَنْ يُعْطِي مَنْ لَمْ يَسْأَلْهُ وَ مَنْ لَمْ يَعْرِفْهُ تَحَنُّناً مِنْهُ وَ رَحْمَةً
أَعْطِنِي بِمَسْأَلَتِي إِيَّاكَ جَمِيعَ خَيْرِ الدُّنْيَا وَ جَمِيعَ خَيْرِ الْآخِرَةِ
وَ اصْرِفْ عَنِّي بِمَسْأَلَتِي إِيَّاكَ جَمِيعَ شَرِّ الدُّنْيَا وَ (جَمِيعَ) شَرِّ الْآخِرَةِ
فَإِنَّهُ غَيْرُ مَنْقُوصٍ مَا أَعْطَيْتَ وَ زِدْنِي مِنْ فَضْلِكَ يَا كَرِيمُ‏»
راوى گفت: پس گرفت حضرت محاسن شريف خود را در پنجه چپ خود و خواند اين دعا را به حال التجا و تضرع به حركت دادن انگشت سبابه دست راست پس گفت بعد از اين:‏ «يَا ذَا الْجَلاَلِ وَ الْإِكْرَامِ يَا ذَا النَّعْمَاءِ وَ الْجُودِ يَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ حَرِّمْ شَيْبَتِي عَلَى النَّار».
(اى خدايى كه از او اميد هر خير و احسان دارم و نزد هر شرى از خشم او ايمنى مى‏جويم
اى آنكه عطا مى‏كنى (رحمت و نعمت) بسيار را با (عمل)كم، اى آنكه هر كه سؤال كند عطا مى‏كنى
اى آنكه به هر كه سؤال نكند و تو را هم نشناسد باز از لطف و رحمتت عطا مى‏كنى
عطا فرما مرا كه از تو درخواست مى‏كنم جميع خوبيهاى دنيا و جميع خوبيهاى آخرت را
و دفع فرما از من به درخواستم از تو، جميع شرور دنيا و آخرت را
زيرا عطاى تو بى‏نقص است و از فضل و كرمت بهره من را بيفزاى اى خداى كريم
اى صاحب جلال و بزرگوارى، اى صاحب نعمتها و جود، اى صاحب عطا و كرم، به كرمت محاسنم را بر آتش دوزخ حرام گردان.)

* كيفيت خواندن اين دعاي شريف

چندين سال است كه معمول و شايع شده كه فراز آخر دعاي «يا ذاالجلال و الكرام ...» را با حالت گرفتن محاسن و تكان دادن انگشت سبابه راست، مي‌خوانند در حالي كه از نقل روايت، استفاده مي‌شود كه حضرت امام صادق عليه السلام قسمت اول دعا را (يا من ارجوه لكل خير ...) با اين حالت خوانده‌اند نه قسمت آخر را!
براي توضيح بيشتر به كتاب‌هاي مفاتيح، اقبال و بحارالانوار مراجعه مي‌كنيم:
در مفاتيح الجنان بعد از ذكر اين دعا آمده است: راوى گفت پس گرفت حضرت محاسن شريف خود را در پنجه چپ خود و خواند اين دعا را به حال التجا و تضرع به حركت دادن انگشت سبابه دست راست پس گفت بعد از اين: «يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرَامِ يَا ذَا النَّعْمَاءِ وَ الْجُودِ يَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ حَرِّمْ شَيْبَتِي عَلَى النَّار.»
چنانكه ملاحظه مي‌كنيد از اين عبارت استفاده مي‌شود كه حضرت امام صادق (ع) فراز اول دعا را به اين شكل (گرفتن محاسن و حركت دادن انگشت سبابه دست راست) خوانده‌اند نه فراز پاياني را.
در كتاب معتبر اقبال آمده است: «ثمّ مدّ أبو عبدالله عليه‌السلام يده اليسرى فقبض على لحيته و دعا بهذا الدّعاء و هو يلوذ بسبّابته اليمنى، ثمّ قال بعد ذلك: يا ذَا الْجَلالِ وَ الاكْرامِ يا ذَا النَّعْماءِ وَ الْجُودِ، يا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ، حَرِّمْ شَيْبَتِي عَلَى النّارِ».
يعني حضرت دعا را كه تعليم فرمود سپس با اين حالت كه با دست چپش محاسن خود را گرفته و انگشت دست راستش را تكان مي‌داد دعاي «يا من ارجوه» را خواند و سپس (بعد از خواندن اين دعا با حالت مخصوص) گفت: يا ذا الجلال و الاكرام ... .
در كتاب بحار الانوار نيز همين بيان آمده است: «مد أبو عبد الله عليه السلام يده اليسرى فقبض على لحيته و دعا بهذا الدعاء و هو يلوذ بسباحته [بسبابة] اليمنى ثم قال بعد ذلك يا ذا الجلال و الإكرام يا ذا النعماء و الجود يا ذا المن و الطول حرم [شبابي و] شيبتي على النار».
با نقل سه عبارت بالا، روشن مي‌شود كه حضرت امام صادق (ع) قسمت اول دعا را كه با عبارت «يا من ارجوه» آغاز مي‌شود و با «زِدْنِي مِنْ فَضْلِكَ يَا كَرِيمُ»‏ پايان مي‌پذيرد، با حالت خاصي (گرفتن محاسن با دست چپ به همراه حركت دادن انگشت سبابه دست راست) خوانده اند.

* فلسفه خواندن دعاها با كيفيت و شرايط مخصوص

نكته ديگر اين كه شايد براي برخي سوال باشد كه چه تفاوتي مي كند كه فراز اول اين دعا را با آن حالت بخوانيم يا فراز پاياني را ؟ و در يك سؤال كلي، چرا لازم است انسان شرايط دعاها را به طور دقيق مراعات كند؟
در پاسخ بايد گفت اين دعاها كليد گنج‌هاي معنوي‌اند و امامان معصوم (ع) راه رسيدن به گنج‌هاي معنوي را با اعمال و توضيحاتي به ما ارائه كرده‌اند كه چه بسا اگر دعا يا عبادتي را آن گونه كه آن بزرگواران رفتار كرده يا فرموده‌اند انجام ندهيم ،به نتيجه مربوطه از آن عمل نخواهيم رسيد اگر چه اجر و پاداش دنيوي و معنوي ديگري خواهيم داشت.
به عنوان مثال تسبيح حضرت زهرا (س) 34 تكبير دارد و نمي‌توان آن عدد را كم يا زياد كرد و اگر شخصي عمداً 35 بار «الله اكبر» بگويد، تسبيح حضرت زهرا (س) را نگفته است اگر چه از جهت تكبير گفتن، اجر و پاداش ديگري خواهد داشت ولي براي رسيدن به نتايج معنوي تسبيح حضرت زهرا (س) بايد همان شرايط و اعداد مراعات شود.
براي تقريب به ذهن مثالي از محسوسات بزنيم؛ اگر به كسي بگويند براي رسيدن به فلان گنج بايد 30 متر جلوتر بروي و 10 متر زمين را بكني، او نمي‌تواند 31 متر جلوتر رفته، زمين را بكند چرا كه در آن صورت از گنج دورتر خواهد شد.
خلاصه اينكه اگر از طريق معصوم (ع)، وقت يا مكان يا عدد و يا كيفيت خاصي براي دعاها و عبادات مستحب، وارد شده باشد اگر چه انجام آنها بدون انجام همه شرايط يا برخي از آنها، جايز بوده و نتايج معنوي و پاداش اخروي به دنبال دارد اما براي رسيدن به مطلوب كامل آن عمل، لازم است همه شرايط مراعات گردد.